ROZWÓJ TURYSTYKI INDUSTRIALNEJ //
Jak już wcześniej zauważono, turystyka industrialna jest terminem stosunkowo nowym, szczególnie w Polsce, gdzie dopiero od kilku lat zaczyna być postrzegana przez lokalne władze jako szansa w rozwoju i promocji terenów przemysłowych i poprzemysłowych. Mimo tego, samo zjawisko trzeba nierozerwalnie łączyć z dziedzictwem przemysłowym i jego ochroną, gdyż te postawy i zachowania jako pierwsze doceniały znaczenia wytworów oraz osiągnięć techniki i przemysłu, jednocześnie często przyczyniając się do podróży w celu ich odwiedzenia.
Historycznie podróże do obiektów przemysłowych wiążą się z początkami zjawiska turystyki w ogóle – tzw. Grand Tour. Wyjazdy te miały na celu poznanie nowych technologii produkcji, a więc miały bardziej wymiar ekonomiczny aniżeli turystyczny. Wraz z rozwojem przemysłu w wieku XIX, w szczególności Europa stawała się świadkiem wzrostu nowej świadomości i zainteresowania. Człowiek próbując nadążyć za szybko postępującym rozwojem cywilizacyjnym zapragnął poznawać to co powstawało w jego najbliższym otoczeniu. Popularnością cieszyło się wiele typów obiektów, np. winiarnie, wytwórnie czekolady (Francja), fabryki sera (Holandia), czy destylarnie (USA). (Otgaar, 2010)
Szukając początków rozwoju zainteresowania dorobkiem cywilizacyjnym w dziedzinie przemysłowej czy inżynieryjnej, warto odnieść się do polskich przykładów sięgających nawet do wieku XV. W owym czasie na Uniwersytecie Krakowskim gromadzono i udostępniano kolekcję instrumentów naukowych, mechanizmów oraz modeli konstrukcji i maszyn. W wieku XVIII swoje zbiory instrumentów udostępniał król Stanisław August. Natomiast przy udziale Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk powołano muzeum i gabinet rzeczy przyrodzonych, w którym umieszczono kolekcję m.in. prototypów wynalazków i przyrządy badawcze.
Nowatorskim działaniem podjętym na rzecz turystycznego przeznaczenia obiektu przemysłowego było otoczenie ochroną walcowni i pudlingarni w Sielpi. Jak wskazują źródła historyczne (archiwum w Kielcach) był to obiekt chętnie odwiedzany przez turystów już w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Z pewnością był to ruch na niewielką skalę, jednakże świadczył o zainteresowaniu w tym kierunku, czego wyrazem były licznie powstałe i nadal powstające muzea techniczne. Zarówno w okresie przedwojennym, jak i powojennym powstawały nowe placówki m.in. Muzeum Techniczno-Przemysłowe (1868 r.), Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie (1929 r.), muzea kolejowe, tramwajów i autobusów, morskie i wiele innych. Późniejsze działania podejmowane w szczególności w latach 60. i 70. przyczyniły się do dalszego ich tworzenia, szczególnie z inicjatywy działaczy społecznych zajmujących się opieką zabytków działających w ramach PTTK. (Jasiuk, 2008)
Podobnie w latach 60. i 70. uwidaczniają się wyraźnie trendy w zainteresowaniu dziedzictwem przemysłowym i technicznym w krajach europejskich o bogatej tradycji przemysłowej, jak np. Wielkiej Brytanii, Francji czy Szwecji. Istotnym działaniem było zorganizowanie w roku 1973 w Ironbridge konferencji dotyczącej tej problematyki, której efektem było powołanie Komitetu Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego TICCIH. Organizacja ta zajęła się nie tylko aranżowaniem kolejnych konferencji, ale skupiła się przede wszystkim na kwestiach zabezpieczania, konserwowania i co najważniejsze udostępniania tego rodzaju obiektów jako atrakcji turystycznych.
Istotnym przykładem takiej działalności było utworzenie w Hagen w Niemczech, w dolinie rzecznej, ośrodka muzealnego o charakterze skansenu technicznego. (Jasiuk, 2008).
Pionierskie działania w dziedzinie rewitalizacji obiektów przemysłowych na cele turystyczne i nie tylko, podejmowano w Wielkiej Brytanii w miastach i regionach przemysłowych. Wzorem do naśladowania stały się inicjatywy dążące do ożywienia pogórniczego obszaru Ironbridge i Coalbrookdale, a także działania podejmowanie w Liverpoolu, Manchesterze czy Londynie na rzecz rewitalizowania tego typu
obiektów, w szczególności doków i osiedli przemysłowych. Podobnych osiągnięć dokonały inne kraje m.in. Niemcy powołując IBA-Emscherpark w Zagłębiu Ruhry, a także Francja z projektem „Le Creusot” pozwalający ocalić centrum francuskiego przemysłu ciężkiego w rejonie Lyonu. Znaczący rozwój zainteresowania rozwojem turystyki industrialnej w omawianych krajach ujawnił się jednak dopiero w latach 80. i 90. XX w., kiedy w obiektach tego typu zaczęto upatrywać nowych szans.
W polskich realiach, wzrost świadomości nowego wykorzystania obiektów przemysłowych zrodził się w okresie transformacji społeczno-gospodarczej. Z tego względu trendy w takich działaniach jak np. rewitalizacja dawnych obiektów przemysłowych w Polsce są zupełnie nowe, a wzorcami do naśladowania stały się doświadczone w tej materii kraje zachodnie. Na szczególną uwagę zasługuje co raz częstsze wyróżnianie obiektów związanych z dziedzictwem przemysłowym, technicznym i inżynieryjnym. Uznanie to znajduje wyraz m.in. we wpisach na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wśród pierwszych dwunastu obiektów, wpisanych w roku 1978, znalazł się polski reprezentant leżący w kręgu zainteresowań turystyki industrialnej – kopalnia soli w Wieliczce. W ciągu kilku następnych lat uznanie obiektów dziedzictwa przemysłowego potwierdzały kolejne wpisy m.in. górniczego miasteczka Røros w Norwegii (1980), historycznego miasta Ouro Preto w Brazylii (1980), czy przytaczanego wcześniej Ironbridge Gorge (1986). Obecnie na liście znajduje się ponad 60 obiektów związanych z przemysłem i techniką na świecie, z czego ponad połowa znajduje się w Europie.
Współczesny wzrost zainteresowania, ale także świadomości i potrzeby promowania dziedzictwa przemysłowego odnajduje swoje odzwierciedlenie także w ramach działania Unii Europejskiej, poprzez powołanie European Route of Industrial Heritage –
ERIH (1999). Sieć łącząca blisko 850 obiektów w 32 krajach, stanowi zintegrowany projekt wpływający na popularyzację turystyczną krajobrazów industrialnych. Znacząca koncentracja obiektów należących do sieci przypada na historycznie ukształtowane przez przemysł regiony Niemiec, Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii, ale nie brakujei akcentów z Polski. Szans w turystycznym rozwoju właśnie obszarów przemysłowych upatruje się także i u nas, stąd podejmowane inicjatywy udostępniania walorów przemysłowych i techniki poprzez utworzenie np. na Górnym Śląsku „Szlaku Zabytków Techniki” składającego się z 29 obiektów, czy też „Szlaku Staropolskiego Żelaza” w woj. świętokrzyskim. Odwołując się do tych faktów, można założyć że Polska również posiada potencjał turystyczny związany z turystyką industrialną. Krajowy dorobek przemysłowy i techniczny znajduje swe uznanie zarówno na liście UNESCO (Wieliczka, Hala Ludowa) czy jako elementy na szlaku ERIH (Browary w Tychach, Żywcu, Kopalnia GUIDO w Zabrzu). Warto również zwrócić uwagę na to, że wśród 150 najbardziej atrakcyjnych turystycznie obiektów w Polsce blisko jedna trzecia z nich jest produktami turystyki industrialnej, a odnajdziemy wśród nich, poza wymienianymi, dobrze znane obiekty m.in. Muzeum w porcie Gdyni, Kanał Elbląski, Kanał
Augustowski, wiadukt w Stańczykach, molo w Sopocie, tężnie w Ciechocinku, kopalnie ołowiu i srebra w Tarnowskich Górach, kopalnia w Złotym Stoku i wiele innych (POT, 2004).